Net buiten de historische binnenstad ter hoogte van de Antwerp Expo ligt de Tentoonstellingswijk. Talrijke architecturale meesterwerken uit het interbellum en de jaren ’50 en ’60 liggen hier verborgen. Sinds 2015 liet de stad Antwerpen deze wijk volledig in kaart brengen door erfgoedspecialisten. Hiermee werd een grondige update gerealiseerd van de inventarisatie uit de jaren ’80. Het resultaat is nu online te bekijken.
De Tentoonstellingswijk is minder bekend bij het grote publiek, maar voor de architectuur- en erfgoedliefhebber is dit de speeltuin voor modernistische architectuur in Antwerpen. In 2015 werden er reeds gedetailleerd in kaart gebracht. In 2016 vervolledigden de erfgoedexperten hun onderzoek met zo’n , met de focus op naoorlogse gebouwen die zowel getuigen van een modernistische als een conventionele architectuur. Uniek is dat ook het interieur van een aantal woningen zijn geheimen heeft prijs gegeven. Dit dankzij de bewoners die reageerden op de oproep om de onderzoekers eens binnen te laten in hun woning of om foto’s door te sturen van het originele interieur. Dankzij hun enthousiasme en medewerking is er nu meer over deze interieurs geweten.
Met dit onderzoek werd voor het eerst een update gemaakt van de inventarisatie van de jaren ’80. De nieuwe teksten zijn gedetailleerd en behandelen de panden van voorontwerp tot het detail. Het spreekt voor zich dat deze databank bijzonder belangrijk is voor het bewaren van de kennis van de Vlaamse architectuur. Alle resultaten zijn publiek toegankelijk en kan u via de website raadplegen. Ook voor huidige en toekomstige eigenaars kan de databank nuttig zijn om bij de renovatie van hun woning het unieke karakter te bewaren.
Absolute architecturale uitschieters van de Tentoonstellingswijk zijn de vijf modernistische beschermde monumenten: de (1929-1931) en de vier iconische woningen van Antwerpse toparchitecten:
Ondanks een reeks ontwerpen van topniveau, is het gros van de realisaties eerder gematigd modernistisch. Uit de grondige evaluatie van de indeling van de geselecteerde woningen op basis van de plattegronden in de bouwdossiers, blijkt dat de meeste modernistische architectuur in de Tentoonstellingswijk eigenlijk eerder conventioneel van opvatting is. De traditionele plattegronden staan soms in schril contrast met de eigentijdse gevelaanpak. Vernieuwende interieurconcepten zijn zelfs in deze wijk zeldzaam. De avant-garde-interieurs krijgen dan ook steeds uitgebreid aandacht in de fiches. Een goed voorbeeld is de eigen woning van .
De eenheid die de wijk uitstraalt is mede te danken aan een reeks reglementen die de stad Antwerpen opmaakte om een prestigieus en esthetisch karakter voor de wijk na te streven. Bijna alle architecten die in de nieuwe wijk bouwden, maakten gebruik van de traditionele baksteenbouw maar pasten deze aan zodat dit paste in hun moderne architectuurvisie. Deze was sterk beïnvloed door de Nederlandse baksteenarchitectuur.
Eén van de doelstellingen in de tweede fase was om de architecturaal waardevolle naoorlogse architectuur in beeld te brengen, zowel de modernistische als de conventionele. De modernistische was minder talrijk aanwezig dan gedacht, maar bracht toch onder de aandacht.
Daarnaast werd ook de meer conventionele traditionele architectuur als tegenhanger van het modernisme uit de jaren ’30 in de wijk in kaart gebracht. In de Vlaamsekunstlaan 2 en 21 onderscheiden we een reeks woningen die qua volume, vormgeving en materiaalgebruik voortbouwen op de architectuur van de stadsvilla’s en herenhuizen in een conventionele art deco op de Jan van Rijswijcklaan In deze laan vinden we ook het (Vlaamsekunstlaan 3) in de tentoonstellingswijk terug.
In de van de Kristus-Koningkerk (Louis Strausstraat 1) vond Jos Smolderen een compromis tussen de moderniteit en een aantal opmerkelijke, traditionele en art-deco-elementen zoals het opvallend hoge schilddak met dakkapellen, en de fors uitgewerkte erkervolumes.
Bij de inventarisatie ligt de nadruk op het vaststellen van karakteristieke elementen van de gevels en archiefonderzoek. Hierdoor blijven de interieurs vaak onderbelicht. Er werd daarom echt gekozen om een oproep te lanceren naar de bewoners met de vraag of ze iets van hun interieur willen delen. Dankzij enkele enthousiaste bewoners werden de interieurs van 28 panden bezocht, gedocumenteerd en beschreven. Om privacy redenen wordt deze informatie niet publiek gemaakt, maar deze zal wel gebruikt worden bij de begeleiding van renovatie- en restauratiedossiers van deze woningen.
Het volledige architecturale overzicht kan online bekeken worden via .
Dit resultaat werd mogelijk gemaakt in samenwerking met agentschap Onroerend erfgoed, GUMA nv en Steven Van den Borne.