Het college keurde op vrijdag 6 oktober 2017 het voorontwerp voor de Gedempte Zuiderdokken als nieuwe groene publieke ruimte goed. Het voorontwerp is een verdere uitwerking en verfijning van de krachtlijnen uit het eerder goedgekeurde schetsontwerp. Het Belgisch-Zwitsers ontwerpteam Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes & Erik De Waele werkten, in regie met de stad en AG VESPA, het voorontwerp verder uit na een uitgebreid inspraaktraject met de bevolking. Zo zijn onder meer de pergola, de waterpartij, de wadi’s, de cirkelbank en de spiegelvijver aan de Waterpoort verder uitgewerkt.
De krachtlijnen van het schetsontwerp blijven behouden. Het ontwerp is nog steeds opgebouwd uit 3 ‘tafels’, een ‘kroon’, publieke (voor)ruimte aan de cultuurhuizen en 4 pleinen als verbinding met de omgeving. Verder werkt het een heel aantal elementen verder uit.
De 3 ‘tafels’ weerspiegelen de vormen van de voormalige dokken (Kooldok, Schippersdok en Steendok) en zijn exact even groot als die dokken. Ze krijgen elk een eigen karakter en zorgen voor een duidelijke samenhang in het ontwerp. Door hun vorm verwijzen ze naar de historische havenactiviteit op de plek, maar die wordt vervangen door een nieuwe stedelijke activiteit die inspeelt op de behoeften van de wijk met horeca, winkels en enkele unieke cultuurhuizen. De tafels zijn elk ongeveer tweemaal zo groot als de Antwerpse plantentuin in de Leopoldstraat.
De centrale tafel, het voormalige Schippersdok, wordt een open geheel met gras dat voor ademruimte zorgt. Aan de kant van de Waalsekaai wordt aan de rand een waterbassin ontwikkeld, een ideale verpozingsplek. Het bassin fungeert tegelijkertijd als buffer- en infiltratiebekken voor regenwater. Aan de ene zijde wordt het bassin afgeboord door een ruime trappenpartij die de historische kademuur van het Schippersdok terug zichtbaar maakt. Aan de andere kant komt diverse oeverbeplanting. De randen van de centrale tafel worden begrensd door bomenpleinen die zorgen voor wat schaduw.
De 2 buitenste tafels krijgen een intiemer karakter en worden meer ontwikkeld als tuinen waarbij open ruimtes met gras, diverse beplantingen (struiken, groenteteelt, planten) en ruimte voor sport en spel elkaar afwisselen:
De zogenaamde kroon vormt de groene omkadering rond het gehele ontwerp. Nieuwe bomenrijen vullen daar de bestaande bomenrijen aan. Het wordt zo een dynamische en koele stedelijke plek onder een genereus bomendak. Hier wikkelt de circulatie zich af, waarbij auto’s en fietsers dezelfde weg gebruiken. Wandelen kan ofwel op het voetpad ofwel onder de bomen. Tegelijkertijd biedt de kroon plaats voor terrassen van de plaatselijke horeca, picknicktafels en banken.
Aan de Gedempte Zuiderdokken liggen 4 belangrijke cultuurhuizen: FOMU, M HKA, Zuiderpershuis en Zuiderkroon. Vandaag staan deze gebouwen nauwelijks in contact met de publieke ruimte errond. Het ontwerp voorziet in publieke voorruimtes aan de cultuurhuizen die mee geïntegreerd worden in de nieuwe publieke ruimte. In de fase van het definitieve ontwerp zal in overleg met de verschillende cultuurhuizen nagedacht worden over de verdere concretisering hiervan.
Vier pleinen - het Scheldeplein, het Museumplein, het Waterpoortplein en het Zuidplein - vormen de belangrijke verbindingen richting de Schelde en het Zuid. Het zijn open verharde ruimten van verschillende grootte waar plaats is voor evenementen.
Het Zuidplein vormt de overgang met de wijk Nieuw Zuid. Het plein kan ingeschakeld worden voor kleinere buurtgebonden evenementen, maar kan ook perfect gebruikt worden om te sporten of te ontspannen.
Het Waterpoortplein verbindt de wijk het Zuid met de Schelde, met de Waterpoort als centrum. De schaal van dit plein is te vergelijken met de Grote Markt. Het is de meest aangewezen plek voor het organiseren van middelgrote evenementen. Het voorontwerp voorziet hier onder meer in een grote cirkelvormige zitbank als ontmoetingsplek en een spiegelvijver die de Waterpoort weerspiegelt bij veel regen.
Het Museumplein, qua schaal te vergelijken met de Sint-Jansvliet aan de voetgangerstunnel, verbindt het M HKA met het KMSKA en krijgt een waterpartij als beeldbepalend element. Hier kunnen verschillende kunstenfestivals plaatsvinden.
Het Scheldeplein is het meest noordelijke plein en is het kleinste van de 4, te vergelijken met de Vrijdagmarkt. Het wordt gemarkeerd door een ruime pergola die deels voor beschutting zorgt. Het plein sluit aan op de tuinen van het voormalige Kooldok en is ideaal voor buurtevenementen.
De Gedempte Zuiderdokken worden vooral een groene ruimte. Er komen meer bomen en een kleurrijke waaier aan heesters, vaste planten en bloembollen. In elk seizoen zijn de tuinen een bloemrijk geheel. Ruime grasweides versterken het groene karakter. In de tuinkamers of ‘pockets’ liggen gezellige zithoekjes en is plaats voor sport en spel of samentuinen.
Het park, de nieuwe publieke ruimte en de cultuurhuizen vormen samen de ‘museumtuinen’. In samenspraak met kunstenaars wordt op 3 betekenisvolle plaatsen in de vloer en ter hoogte van de speelzones in kunst voorzien waardoor het ontwerp een unieke, internationale uitstraling krijgt. Tijdens de fase van het definitieve ontwerp zal in samenspraak met de cultuurhuizen uitgezocht worden hoe kan samengewerkt worden met een of meerdere kunstenaars.
Het voorontwerp werkt de pergola, de waterpartij, de wadi’s, de cirkelbank en de spiegelvijver aan de Waterpoort verder uit:
De stad wil vandaag met het pilootproject voor de Gedempte Zuiderdokken een antwoord geven op de uitdagingen van de toekomst zoals de verwachte frequentere en intense regenbuien en hogere risico’s op overstroming. Het past daarbij binnen het projectvoorstel van het Interreg 2 Zeeën-project Sponge2020. Het ontwerp van de Gedempte Zuiderdokken houdt daarom rekening met water, zowel onder- als bovengronds. Water kan gemakkelijk in de grond sijpelen, een krattensysteem bevloeit de bomen, er zijn regenwaterputten en de tuinen en de grasweide doen dienst als waterbuffer.
Bij elke nieuwe mijlpaal in het ontwerp van de Gedempte Zuiderdokken organiseren de stad en AG VESPA een participatiemoment voor alle geïnteresseerden. Zo kregen scholen uit de buurt en bewoners de kans om suggesties te geven over het schetsontwerp. De feedback die hieruit voortkomt, wordt altijd teruggekoppeld met het ontwerpteam.
Uit inspraakmomenten over het schetsontwerp met scholen uit de buurt bleek dat kinderen avontuur, water, sportgelegenheden, trampolines, voldoende banken en vlakke vloeren om te skaten en te fietsen als heel belangrijk ervaren. 160 bezoekers van Atelier Dok Zuid in juni, het inspraakmoment voor alle geïnteresseerden, suggereerden voornamelijk om de open ruimte niet té druk te maken en voldoende rustplekken te voorzien. Ook de toevoeging van een waterelement bleek een belangrijk gegeven. Ook in de toekomst zal de stad de Antwerpenaars blijven betrekken.
In het voorjaar van 2018 volgt een definitief ontwerp. De eigenlijke realisatie van het nieuwe plein kan starten na de bouw van de eerste ondergrondse parking Steendok in 2018.