Vanaf 1 april is het eindelijk zo ver: uitzonderlijke Dimpna-altaarstuk van Goossen Van der Weyden komt naar de plaats waar alles begon: Geel.
Van der Weyden creëerde het monumentale altaarstuk, dat het tragische levensverhaal vertelt van de heilige Dimpna, op het hoogtepunt van de Dimpnacultus die onlosmakend verbonden is met de stad Geel.
Een uitzonderlijke tentoonstelling die volledig is opgebouwd rond één enkel kunstwerk geschilderd omstreeks 1504-1505. Dat deed hij in opdracht van Antoon Tsgrooten, de abt van de abdij van Tongerlo.
Daarmee lag het Dimpna-altaarstuk mee aan de basis van de culturele renaissance die Tsgrooten teweeg bracht in 'zijn' abdij. Maar mooie liedjes duren niet: in de loop van de volgende eeuwen werd het majestueuze drieluik verzaagd, verwaarloosd, gevandaliseerd, gestolen, verkocht en uiteindelijk gewoon vergeten.
Toen de panelen ten slotte werden opgenomen in de collectie van The Phoebus Foundation, betekende dat het begin van een ruim drie jaar durend restauratie- en onderzoeksproject.
Nu, in het voorjaar van 2022, zijn de acht panelen eindelijk klaar om getoond te worden aan het publiek.
Het altaarstuk gaat over het tragisch leven van de heilige Dimpna, een Ierse prinses uit de zevende eeuw. Na de dood van haar moeder gaat haar vader op zoek naar een nieuwe echtgenote. Bij gebrek aan geschikte kandidates valt zijn oog op zijn eigen dochter.
Dimpna bedankt voor de eer en vlucht naar het vasteland. Na de nodige omzwervingen belandt ze uiteindelijk in Geel. Daar bouwt ze een ziekenhuis voor de plaatselijke (geestes)zieken. Maar zelfs in de ruwe Kempenregio is Dimpna niet veilig. Haar vader spoort zijn dochter op, om haar ten slotte eigenhandig te onthoofden.
Dat tragische einde blijkt slechts het begin. Haar heldhaftige verzet maakt Dimpna bijzonder populair bij de lokale bevolking. Haar faam bereikt de paus, en Dimpna wordt heilig verklaard.
Omwille van haar onthoofding wordt ze patrones van alles wat met het hoofd te maken heeft. Al snel trekken de pelgrims massaal naar Geel in de hoop daar soelaas te vinden voor hun psychische problemen. Er worden zelfs ziekenkamers toegevoegd aan de kerk, zodat de patiënten daar kunnen verblijven.
Zo ligt Dimpna aan de oorsprong van de eeuwenlange traditie van geestelijke zorg, barmhartigheid en naastenliefde die in Geel nog steeds bestaat. Tot op de dag van vandaag is de stad bekend om haar uitgebreide zorgnetwerk en haar unieke omgang met psychiatrische patiënten, die thuis bij de inwoners worden opgevangen.
Geen wonder dat Dimpna in Geel nog steeds springlevend is: om de vijf jaar (door covid uitzonderlijk zeven) gaat hier de Dimpna-ommegang uit (dit jaar op 15 mei).
Vervolgens participeert de hele stad in het spektakelstuk Gheelamania (20 mei – 5 juni).
Maar het Dimpna-altaarstuk is méér dan enkel het verhaal van Dimpna. Het grootschalige onderzoeksproject maakte het mogelijk om via de nieuwste technologische methodes onder de verflagen van het schilderij te kijken.
Daardoor bieden de taferelen een uniek inzicht in de werking van een zestiende-eeuws kunstenaarsatelier. Waarom bedacht de kunstenaar zich zo vaak, en schilderde hij niet wat hij oorspronkelijk tekende? Schilderde hij wel alles zelf ? En waar valt hij door de mand?
Via een audiovisueel traject word je als bezoeker van de tentoonstelling volledig ondergedompeld in de wereld van Goossen Van der Weyden en zijn opdrachtgever, Antoon Tsgrooten.
Een introfilm en acht digitale triptieken wijden je op een speelse manier in de geheimen van het altaarstuk. Niet toevallig werkte The Phoebus Foundation voor dit project opnieuw samen met productiehuis Koeken Troef.
Het resultaat is een tentoonstelling die kunst en geschiedenis combineert met een flinke dosis humor, en met beklijvende emotie. Want het laatste stuk van de tentoonstelling is puur kippenvel: hedendaagse getuigenissen maken daar duidelijk hoe actueel Dimpna vandaag nog steeds is, in Geel, maar ook ver daar buiten.
De echte helden van de expo blijken niet Goossen Van der Weyden of Antoon Tsgrooten, en zelfs niet Dimpna. Het zijn de mensen die in hun leven en hun hart belangeloos plaats maken voor wie op een of andere manier 'anders' is. Zo houden zij de geest van Dimpna in leven.
Zot van Dimpna is een wervelende ontdekkingstocht die leidt van het zevende-eeuwse Ierland over het laatmiddeleeuwse Antwerpen tot het Geel van vandaag. Het is een verhaal van kwetsbaarheid en kracht, van heiligheid en herkenbaarheid, van ambitie en artistiek ondernemerschap, en raakt bovendien aan tal van thema's die anno 2022 nog steeds brandend actueel zijn: incest, emancipatie, corruptie, het vluchtelingenprobleem, onbaatzuchtige naastenliefde — om van mentale gezondheid nog maar te zwijgen.
Dimpna is dat alles, en nog veel meer. Maar bovenal vertelt Zot van Dimpna een verhaal dat raakt aan wie wij zijn als mensen.
Laat je onderdompelen in de buitengewone wereld van Dimpna.
EEN WERELD VOL PASSIE LEF EN REBELLIE
Het Dimpna-altaarstuk is een bijzonder meesterwerk uit de collectie van The Phoebus Foundation. Geschilderd door Goossen Van der Weyden rond 1504/1505, verhaalt het over het bewogen leven van de Ierse koningsdochter, de heilige Dimpna.
De acht individuele panelen hebben na meer dan een half millennium een bewogen geschiedenis achter de rug. Eeuwenoude herstellingen, sporen van schade en lagen vuile vernis maskeerden de oorspronkelijke pracht van de kunstwerken. Daarom was het hoognodig om een grondige restauratie aan te vatten in het voorjaar van 2017.
Dit titanenwerk werd uitgevoerd door een team gespecialiseerde restauratoren, voor de gelegenheid samengebracht in het atelier van The Phoebus Foundation . Het topteam werkte meer dan drie jaar zij aan zij om deze grootschalige opdracht tot een goed einde te brengen.
Vele handen en ogen waren nodig om dit uitzonderlijk meesterwerk, met een te behandelen verfoppervlak van maar liefst 12 m², recht aan te doen. Zij werden tijdens dit monnikenwerk bijgestaan door experten uit binnen- en buitenland.
Het sterk vergeelde en verouderde vernis maakte het onmogelijk om de ware schoonheid van dit buitengewone stuk te appreciëren. Om deze reden werden de oude, niet originele, vernislagen en overschilderingen minutieus verwijderd.
Millimeter per millimeter brachten de restauratoren de intense kleuren van Van der Weydens magnus opus weer aan het licht.
Verfijnde details die decennialang aan het zicht onttrokken waren werden weer blootgelegd. Het verbluffende resultaat van deze inspanningen is een ode aan het talent en meesterschap van Goossen Van der Weyden.
Bovendien gaf deze deskundige behandeling ook aanleiding tot een diepgaande historische- en materiaaltechnische studie. Met behulp van innoverende beeldanalysetechnieken en onderzoeksmethoden werd een uniek inzicht verworven in het ontstaansproces van het altaarstuk, in de wensen van zijn opdrachtgevers en in de werkwijze van Goossen.
Eén van de meest opmerkelijke ontdekkingen was het portret van een jonge vrouw op het derde paneel, wier hoofd werd geschilderd op een dun laagje tinfolie.
Een uitermate zeldzame techniek die ook door Vlaamse primitieven als Rogier Van der Weyden, Goossens grootvader, werden toegepast. Minstens even interessant is de ontdekking van de restanten van geschilderde banderollen aan de randen van de schilderijen.
Deze en andere ontdekkingen en bevindingen werden allemaal gebundeld in een lijvige publicatie. In het boek Zot van Dimpna neemt een groep internationale experten u mee naar de wereld van de heilige Dimpna.
Deze rijk geïllustreerde publicatie uitgegeven door Hannibal Books is het resultaat van jarenlang onderzoek en bevat essays van Till-Holger Borchert (Musea Brugge), Stephan Kemperdick (Gemäldegalerie, Staatliche Museen, Berlijn), Katharina Van Cauteren (The Phoebus Foundation, Antwerpen), Lucinda Timmermans (Rijksmuseum, Amsterdam), Patrick Allegaert (Museum Dr. Guislain, Gent) en vele anderen.
De lezer ontdekt er het verhaal van de heilige Dimpna als nooit tevoren en wordt verrast door niet eerder belichte invalshoeken. We ontmoeten ambitieuze opdrachtgevers en treden binnen in het atelier van de meester. Het atelier van Goossen Van der Weyden, die voor het eerst uit de schaduw van zijn grootvader treedt.'
Willy Ysewijn/ Bron The Phoebus Foundation.