In het kader van het actieplan Luchtkwaliteit maakt de stad kaarten op van de luchtkwaliteit op haar grondgebied. Zo wordt duidelijk of de maatregelen die de stad neemt, werken. De kaarten zijn ook een goede basis om de toekomst van de luchtkwaliteit in de stad te voorspellen.
Het actieplan Luchtkwaliteit legt allerlei maatregelen vast die de luchtvervuiling in de stad en de haven moeten doen afnemen. Met deze kaarten worden de resultaten daarvan meetbaar. Waar nodig kan de stad dan bijsturen.
In januari 2014 werden luchtkwaliteitskaarten gemaakt voor het hele grondgebied van de stad met als referentiejaar 2012. Op basis daarvan zijn toekomstscenario’s opgemaakt voor 2015 en 2020. Hieronder worden een paar wetenschappelijke termen gebruikt. Meer uitleg hierover vindt u onderaan bij ‘Terminologie’.
De luchtkwaliteitskaarten van 2014 zijn gebaseerd op meetgegevens van het Vlaams Verkeerscentrum uit 2012 en allerlei ruimtelijke data. Zo zijn er gegevens over de verkeersstromen in de stad (hoeveel personenwagens, hoeveel bussen, wat is de uitstoot van die voertuigen, …) en de breedte van de straten, de hoogte van huizen en de plaatsing van bouwblokken. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) voert zelf elk uur metingen uit via vaste meetstations. Daarop ziet u dus hoe het op dit moment gesteld is met de luchtkwaliteit in Antwerpen. .
Net zoals in de rest van Vlaanderen daalt het aandeel fijn stof en NO2 in de lucht voor de regio Antwerpen. Maar op sommige dagen is het nog steeds mogelijk dat er meer vervuilde deeltjes in de lucht hangen dan de norm.
De toekomstscenario’s voor 2015 en 2020 zijn gebaseerd op de bestaande luchtkwaliteitskaarten en houden rekening met de maatregelen die de stad neemt. Op basis daarvan werd een daling verwacht van een tot twee 𝜇g/m3 NO2 tussen 2012 en 2015. Voor de periode 2015-2020 zou er nog een versterkte daling komen met drie tot vier 𝜇g/m3 (microgram per kubieke meter). In 2012 woonde twintig procent van de Antwerpenaars in een gebied waar de Europese norm voor NO2 niet gehaald werd. In 2015 was dat nog tien procent. In 2020 moet dat percentage gedaald zijn tot nog één procent. Op piekmomenten is het natuurlijk altijd mogelijk dat de norm tijdelijk wordt overschreden.
Voor fijn stof is er een daling van ongeveer 0,9 𝜇g/m3 tussen 2012 en 2015. De waarden zullen waarschijnlijk stagneren tussen 2015 en 2020. In alle woongebieden blijft het fijn stof onder de maximumwaarde van de EU. De zones met de hoogste concentraties van fijn stof liggen langs drukke verkeersaders zoals de snelwegen, de Leien, steenwegen en de haven.
Het aandeel roet (elementair koolstof) in de lucht moest tussen 2012 en 2015 dalen met 0,3 tot 0,5 𝜇g/m3 en daalt tegen 2020 verder met ongeveer 0,1 𝜇g/m3. Tegen die tijd zal de roetconcentratie voor zo goed als elke woonzone in de Antwerpse regio onder de 2 𝜇g/m3 liggen.
Het Luchtactieplan van de stad Antwerpen legt allerlei maatregelen vast om de luchtkwaliteit te verbeteren. De meeste van die maatregelen zijn brongericht: ze zorgen ervoor dat er minder vervuilde deeltjes worden uitgestoten. De lage-emissiezone is een voorbeeld van zo’n maatregel.
Andere ingrepen zijn erop gericht om de vervuiling die al in de lucht aanwezig is, te verminderen. Groene zones hebben bijvoorbeeld een zuiverend effect. De stad houdt ook rekening met de windrichting bij nieuwe ontwikkelingsprojecten en probeert ‘street canyons’ te voorkomen. Dat is een verschijnsel waarbij slechte lucht in een straat blijft hangen door de hoge bebouwing aan weerskanten.
Fijn stof
‘Fijn stof’ (ook wel PM voor ‘particulate matter’) is een verzamelnaam voor kleine deeltjes die in de lucht zweven als gevolg van verbrandingsprocessen of slijtage van banden, remmen, wegen enzovoort. Sommige worden rechtstreeks uitgestoten (‘primair’ fijn stof) en andere zijn het resultaat van chemische reacties in de lucht (‘secundair’ fijn stof). Alle deeltjes kleiner dan honderd micrometer (𝜇m) gelden als fijn stof. Hoe fijner het deeltje, hoe verder het in het lichaam terechtkomt wanneer het wordt ingeademd. Fijnere deeltjes zijn dus schadelijker. Deeltjes kleiner dan tien 𝜇m (PM10) veroorzaken gezondheidsschade.
De Europese Unie legt maxima op voor hoeveel PM10 er in de lucht mag hangen. Op jaarbasis mag er gemiddeld niet meer dan 40 𝜇g fijn stof per kubieke meter worden uitgestoten. Per dag wisselen die waarden natuurlijk. De EU schrijft voor dat er maximaal 35 dagen per jaar meer dan 50 𝜇g/m3 in de lucht mag hangen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft haar eigen maxima. Daar is de grenswaarde voor het jaargemiddelde aan PM10 maar 10 𝜇g/m3.
Elementair koolstof
‘Elementair koolstof’ kennen de meeste mensen als ‘roet’. De grootste uitstoters van roet zijn dieselmotoren. Eigenlijk maakt roet ook deel uit van het fijn stof, want het zijn bijzonder fijne deeltjes (PM2,5). Omdat het zulke fijne deeltjes zijn, zijn roetdeeltjes erg schadelijk voor de gezondheid. Samen met het roet komen andere gevaarlijke stoffen in het lichaam terecht. Dat veroorzaakt schade aan hart- en bloedvaten en de luchtwegen.
Stikstofdioxide
Stikstofdioxide (NO2) komt vrij bij verbrandingsprocessen op hoge temperatuur, zoals in verbrandingsmotoren. De dioxides veroorzaken de vorming van fijn stof en leiden tot ademhalingsproblemen. De EU legt een norm op voor een gemiddelde waarde per jaar van maximaal 40 𝜇g/m3.
De luchtkwaliteitskaarten zijn gemaakt in opdracht van de stad Antwerpen door VITO met steun van het Europese project Joaquin.
De luchtkwaliteit wordt getoetst aan Europese richtlijnen. De kaderrichtlijn is 96/62/EG van 27 september 1996 met de bijhorende dochterrichtlijnen (1999/30/EG; 2000/69/EG; 2002/3/EG en 2004/107/EG), herzien en geïntegreerd in de richtlijn voor luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa (2008/50/EG van het Europees Parlement en de Europese Raad van 20 mei 2008).