De Leien liggen vandaag op de plek waar vroeger een versterkte muur stond rond de binnenstad. Die werd gebouwd tussen 1542 en 1553 op bevel van Keizer Karel. De muur en grachten moesten bescherming bieden tegen invallen uit het noorden. Via vijf bruggen bleef de stad toegankelijk. Op strategische plaatsen stonden vijfhoekige bastions, het werk van Italiaanse ingenieurs en in die tijd erg vernieuwend. Elke knik in de Leien van vandaag wijst op de locatie van een van die bastions.
In de 19 e eeuw kreeg de stad een nieuwe bescherming in de vorm van de Brialmontomwalling. De Spaanse Vesten verloren hun functie en werden vanaf 1864 afgebroken. Op veel plekken bleef enkel het ondergrondse deel van de muren over. Daar kwamen tussen 1867 en 1869 de Leien bovenop. De resten van de oude omwalling zitten maar een halve meter onder het asfalt.
Tussen maart 2016 en 2019 worden de Noorderleien heraangelegd met een tramlijn naar het noorden van de stad. Bij elke fase van de werkzaamheden gebeurt er eerst een archeologisch onderzoek.
Bij de graafwerken voor de Noorderlijn worden er resten van de Spaanse Vesten opnieuw blootgelegd op verschillende plaatsen:
Dit is een kans om meer te weten te komen over een belangrijke periode in de geschiedenis van de stad. Daarom moet er grondig archeologisch onderzoek gebeuren waarbij alle vondsten grondig worden beschreven. Er komt een nieuwe riolering onder de Noorderleien, waarbij het belangrijk is om zo min mogelijk van de oude omwalling te beschadigen.
Bij de heraanleg van de Zuiderleien was er een grondige voorbereiding voor de aannemer, die bij elke fase een bepaalde tijd moest voorzien voor archeologisch onderzoek. Dat gebeurt nu opnieuw. Zo wordt elk deel van de omwalling bestudeerd voordat de werken doorgaan.
luchtbeelden van de blootgelegde stadsmuur op de Italiëlei
Op sommige plaatsen worden de bastions weer zichtbaar gemaakt met nieuwe materialen. Dat is bijvoorbeeld zo aan de Londenbrug op het Eilandje. Daar staan twee schuine natuurstenen blokken op de hoek van wat vroeger het bastion Slijkpoort was. Het Blauwtorenplein aan de Oudevaartplaats verwijst nog naar het grondplan van de vroegere Blauwe Toren met een zitbank en aangepaste bestrating. Het Keizersbastion, gelegen voor de Nationale Bank, is ondergronds nog te bezoeken.
Kipdorpsite
Bij de heraanleg van de Noorderleien komt ter hoogte van de Kipdorpsite ook een zichtbare herinnering aan wat er vroeger was. De resten van de Kipdorpbrug, het Kipdorpbastion en de stadsmuur errond worden opnieuw zichtbaar gemaakt.
Tussen de De Keyserlei en de Rooseveltplaats komt er bovengronds een autoluw plein. Het autoverkeer loopt er door tunnels. Die snijden dwars door de vroegere Kipdorpbrug en het Kipdorpbastion. Bij het archeologische vooronderzoek werd al veel duidelijk over de exacte ligging van de historische bouwwerken. Bij de opgraving tussen augustus en oktober 2017 worden de muurresten gerestaureerd. Ze blijven daarna zichtbaar als een openluchtsite.
Bastion Huidevetterstoren
Ter hoogte van wat nu de Maria-Theresialei is, lag vroeger het bastion van de Huidevetterstoren. De resten van die toren gaan voor een groot deel verloren wanneer de premetrotunnel onder de Frankrijklei gegraven wordt. De Huidevetterstoren was het laatst afgewerkte bastion van de Spaanse Omwalling en verdedigde de stad tussen de Kipdorppoort en de Keizerspoort.
Hier is archeologisch onderzoek gevoerd tussen april en augustus 2016. Tot zeven meter diep werd de zuidelijke kant van het bastion vrijgelegd. Daarbij kwamen ook delen van de steunberen aan de binnenkant en de noordelijke buitenkant aan het licht. Na het onderzoek werden de muurresten weggebroken. De bastionpunt blijft wel bestaan en werd onderzocht in het najaar van 2016.
In een latere fase komen er opgravingen aan het stuk van de rijbaan dat het dichtste tegen de huizen ligt, de ventweg. Daarbij zullen er delen van de ‘kazematten’ van het bastion aan het licht komen. Dat zijn kamertjes die gelegen waren aan de buitenkant van het bastion en van waaruit men kon schieten op de naderende vijand.
Luchtfoto van bastion Huidevetterstoren ter hoogte van het tunneltracé
Elk archeologisch advies wordt voorbereid door de stedelijke dienst Archeologie.
Alle info over de werken aan de Noorderlijn
ontwerp van de kipdoprpsite: