Het Huidevettersbastion ligt ter hoogte van de Maria-Theresialei, waar de nieuwe tramlijn van de Noorderlijn wordt  aangelegd. Het bastion werd als laatste van de negen vijfhoekige uitsprongen (bastions) van de stadsmuur gebouwd. Vanuit deze vooruitstekende bolwerken kon er verder geschoten worden met de kanonnen en werd de stadsmuur beter beveiligd vanop de flanken.

Waarom dit project?

De archeologen waren bij aanvang van de opgravingen vooral benieuwd naar:

• de opbouw en bewaringstoestand van het Huidevettersbastion: welke materialen werden er gebruikt. Waren deze materialen gelijkaardig of anders dan deze in de andere bastions (onder meer Keizersbastion, Kipdorpbastion).
• de restanten van de stadsgracht, de vondsten uit deze gracht en informatie over het reinigen en dempen van de gracht na het opgeven van de omwalling.
• de piramide op de punt van het bastion. Dit was typisch voor de vestingbouw in Antwerpen in de 16de eeuw. Op de kaart van Vergilius Bononiensis (16de eeuw) zijn de piramides te zien. Enkel door op te graven, konden de archeologen vaststellen of de piramide met halve bol nog bewaard was.

Bij de heraanleg van de wegenis in 2017 komen ter hoogte van dit bastion ook de kazematten aan het licht. In deze bomvrije kamers stond de kanonnen opgesteld. De kazematten waren rondom verstevigd met steunberen uit baksteenmetselwerk. Na het onderzoek van de kazematvloeren worden de nutsleidingen en wegenis aangelegd. De impact hiervan op de historische resten is eerder beperkt.

Wat gebeurt er?

Wat hebben de archeologen gevonden?

Algemeen

Het muurwerk van het bastion was over het algemeen heel goed bewaard, al waren de gebruikte stenen kleiner en minder degelijk dan bij de andere bastions. Dit is te verklaren doordat het Huidevettersbastion het laatste was van de negen uitsprongen die afgewerkt werd. Om te besparen werden ook oudere stenen opnieuw gebruikt.

In de doorsnede van de muur konden de archeologen zien hoe hierin oude materialen hergebruikt werden. Het fundament van de muur aan de binnenkant van het bastion was onregelmatig opgebouwd met blokken kalksteen, krijt en grote brokken hergebruikt baksteenmetselwerk. Het fundament zelf steunde op de natuurlijke lagen met fossiele schelpen die teruggaan tot de vorming van het landschap.

Opgraving in open lucht

De zuidelijke voorzijde werd vrij gegraven tot 7 meter onder de Leien. Deze licht hellende buitenmuur van 3 meter breed was bewaard over een hoogte van 6,40 meter, waarvan net geen 5 meter opstand en een uitspringend bakstenen fundament (1,60 meter) met daaronder witte krijtsteenblokken. Het onderzoek van de natuurstenen bekleding leverde heel wat inzichten op over de opbouw en renovatie van de muur. Zo ziet u er kapsporen en dagstrepen om het metselwerk een regelmatig uiterlijk te geven na de restauratie. Daarnaast was ook de aftekening van het water van de stadsgracht goed afleesbaar.

Opgraving in de tunnel

De tunnel werd uitgegraven tot 3 meter onder het tunneldak.

1. Binnenzijde: fundament van de steunberen en de noordelijke muur.

Het fundament was aan de binnenzijde van het bastion eerder slordig opgebouwd met blokken kalksteen, krijt en grote brokken hergebruikt baksteenmetselwerk. Na de registratie werd de muur afgebroken en werd de dwarse doorsnede van de hele voet van de muur zichtbaar (hoogte van 1,60 meter).

2. Doorsnede: de noordelijke muur

• De afbraak maakte het mogelijk om zicht te krijgen op de doorsnede van het muurfundament, de bouwsleuven van de muur en de aanzet van de gracht.
• In het binnenmetselwerk is het gebruik van oude materialen duidelijk te zien.
• Onder het fundament uit kalkblokken zijn de natuurlijke tertiaire lagen zichtbaar met fossiele schelpen die teruggaan tot de vorming van het landschap tot 2 miljoen jaar geleden.

3. Buitenzijde: voorzijde van de noordelijke muur

• In het zandprofiel aan de buitenzijde van het bastion was te zien hoe de stadsgracht grondig gereinigd werd voor de afbraak van het bastion. Daarna werd de gracht in verschillende stappen volgestort met puin van de afbraak.

4. Piramide met halve bol

• De piramide was nog goed bewaard, maar de halve stenen bol was niet meer aanwezig. Dit is te verklaren omdat het een kwetsbaar bouwelement is.

Meer info

Bijzonder aan het Huidevettersbastion

Toen dit bastion werd opgericht tussen 1551 en 1552, wogen de bouwkosten van de omwalling al loodzwaar op de stadskas. De aannemer Gilbert Van Schoonbeke slaagde er in om de omwalling en ook het Huidevettersbastion in een recordtempo af te werken voor de helft van de prijs.

De bakstenen muur van dit bastion was 10 meter hoog en bekleed met witte kalkzandsteen. Aan de binnenzijde zorgden steunberen voor extra versteviging van de hoofdmuur. Het volledige bastion was zo’n 100 meter breed. Deze uitvinding kwam van de Italianen, maar er werd een typisch Renaissance element aan toegevoegd: de halve piramides op elke bastionpunt.

Waar komt de naam vandaan?

Het bastion is gelegen nabij de Huidevetterstoren uit de 14de eeuw. Deze toren van de oude, middeleeuwse versterking bleef bewaard in de Spaanse omwalling en verwijst naar de wijk waar de huidevetters hun ambacht uitoefenden.

Bezoek het bastion in 3D

Het Huidevettersbastion werd tot 7 meter onder het straatniveau blootgelegd om meer te weten te komen over de bouwtechnieken en het verleden van dit militaire bolwerk. Dankzij een 3D opname en het uitgebreide archeologisch onderzoek, kan het opgegraven bastion ook vandaag nog herbeleefd worden.

kan u het bastion digitaal herbeleven. De Antwerpse start-up fotografeerde het volledige bastion in hoge resolutie. De opgegraven bastionmuren kan u vanuit verschillende oogpunten bekijken, wat het gevoel geeft dat u aan het rondwandelen bent op de opgraving. Ook voor archeologen is het 3D-model interessant. De hoge resolutie van de beelden toont nog heel wat details van het bouwwerk, waardoor het een aanvulling is op de archeologische documentatie zoals tekeningen, digitale opmetingen en bijgehouden restanten van de omwalling.

Archeologische vondsten

Het archeologisch onderzoek aan het Huidevettersbastion vond plaats vanaf april 2016. Het eerste deel van dit onderzoek gebeurde in open lucht. Daarna startte de aannemer met de tunnel en zetten de archeologen hun onderzoek ondergronds verder. De bastionpunt, die buiten het tunneltracé lag, werd als laatste onderzocht. Een selectie van stenen werd mee naar het archeologisch atelier genomen voor verder onderzoek. De beste stenen zullen gebruikt worden voor de toekomstige restauratie van de Kipdorpsite.

De opgraving toonde onder meer aan hoe dit bastion minder degelijk gebouwd was dan bijvoorbeeld het eerder onderzochte bastion aan de Keizerspoort.