De centers zijn ruimtes in de bogen onder de gemetste spoorwegberm langs de Singel in Borgerhout. Ze bevinden zich langs de Engelselei, tussen het Luitenant Naeyaertplein en de Turnhoutsebaan, en vormen de grens tussen de Singel en Borgerhout intra muros. De stad wil de 59 lege ruimtes renoveren en een nieuwe invulling geven. Zo spelen we in op de vraag naar ruimte voor productie, ateliers, ambachten, horeca en ander ondernemerschap. Met de ontwikkeling van de centers wil de stad het hele gebied rond de Engelselei opwaarderen en nieuw leven inblazen.
De voorbereiding van het hele project is gestart in 2014. De herontwikkeling van de centers gebeurt in fases. Tijdens fase 1 worden de eerste 19 centers gerenoveerd. Ze worden opgeleverd tegen de zomer van 2018. Als het project slaagt in zijn opzet, worden na een jaar proefdraaien de volgende 20 centers aangepakt om te openen in 2020. Afhankelijk van het succes en het budget volgt in latere fases de renovatie van de overige centers.
De gemetste spoorwegberm in Borgerhout dateert van 1899 en ligt op de grens tussen de Singel en de Antwerpse binnenstad. Ooit was de spoorwegberm een verzorgde en aantrekkelijke stadswal in vakkundig metselwerk. Vandaag oogt het als een verwaarloosde muur aan de rand van de binnenstad. Aan de kant van de Singel, extra muros, is de spoorwegberm aangevuld met een aarden wal, begroeid met buffergroen. Het gebied heeft het imago van een ‘achterkantgebied’ met weinig sociale controle en met meldingen van overlast. Het project heet daarom 'Vergeten straat', naar een boek van Louis Paul Boon. Nochtans bevindt de hele zone zich aan de ‘entree’ van Borgerhout en van de oostelijke binnenstad.
De stad wil de bestaande spoorwegstructuur in fases transformeren tot een vitale stadswal en, samen met het district, het openbaar domein errond aanpakken. Die totaalaanpak zet de volledige strip van de 'Vergeten straat' in een nieuw daglicht.
Aan de overkant van de centers heeft AG VESPA ook twee nieuwbouwprojecten: Hogeweg – Engelselei en Engelselei – Oudstrijdersstraat. Ook de site AROP is onlangs verkocht voor private ontwikkeling. De hele omgeving zal grondig gerenoveerd worden en een nieuw leven krijgen.
Het project verloopt in meerdere fases.
In de beginfase waren er de testcenters. Met lokaal enthousiasme, creativiteit en initiatief werd in 2015 een 6- tot 10-tal centers aan het Luitenant Naeyaertplein opgekuist en tijdelijk ingericht door enkele lokale vzw’s. Met eenvoudige middelen en veel recuperatiemateriaal werden de centers gebruiksklaar gemaakt. Studio Start vzw zette haar professionele expertise in als beheerder. Ze werkte de centers opnieuw open, letterlijk via nieuwe transparantere gevels, nieuwe belichting en vooral activiteit. AG VESPA ondersteunde dat door de nutsleidingen aan te leggen. Een knutselatelier, fietsenatelier, jongerenwerking en wolwinkel waren zo verschillende maanden actief in de 'Vergeten straat'. De huidige condities van de centers zijn echter zo slecht dat het moeilijk overleven was in de vochtige en donkere ruimtes. De ervaringen van de beginfase werden verwerkt in het renovatiedossier.
In november 2017 startte de renovatie van de eerste 19 centers. Dat zijn de nummers 39 tot en met 57, ter hoogte van de Engelselei – Hogeweg. In het voorjaar van 2018 lanceerde AG VESPA een oproep naar geïnteresseerden om de centers een nieuwe invulling te geven. Meer informatie vind je
Van de 19 gerenoveerde centers wordt 1 center gebruikt als centrale voorzieningencenter. Alle huurders kunnen er gebruikmaken van een kleine keuken en van sanitair. Een tweede center zal gebruikt worden als buurtfietsstalplaats. De overige centers worden op de huurmarkt aangeboden. In het geval van meer vraag dan aanbod, wordt een toewijzingsbeleid uitgewerkt. AG VESPA vindt het belangrijk om een goede mix van activiteiten te krijgen: buurtgebonden initiatieven, commerciële en niet-commerciële activiteiten.
De eerste huurders kunnen midden 2018 hun intrek nemen in de centers.
De 19 gerenoveerde centers zullen een jaar proefdraaien. Op die manier doorloopt de vernieuwing alle seizoenen en kunnen de toegepaste renovatietechnieken worden geëvalueerd. Het project van de centers is immers geen doorsnee renovatieproject. Mits een positieve evaluatie en mits bijkomend budget volgt in 2019 – 2020 de renovatie van 20 nieuwe centers, aan de Engelselei tussen het Luitenant Naeyaertplein en de groenzone.
Als het project zijn doel treft, kunnen ter hoogte van de groenzone nog meerdere centers worden aangepakt.
Het stuk Engelselei tussen de Stenenbrug en de Turnhoutsebaan is het laatst aan de beurt. Daar zijn omwille van de ondergrondse premetro slechts 6 centers in het beheer van AG VESPA. Het district plande deze legislatuur ook geen vernieuwing van het openbaar domein.
NU Architectuuratelier werkte 4 types uit voor een gevarieerd uitzicht en verschillend gebruik van de centers:
Wat de inrichting betreft, is veel mogelijk. Het architectenbureau ontwierp voor enkele centers ook een interieur met verhoogde vloer, zodat het een duplex wordt. Dat zorgt voor extra gebruiksoppervlakte.
Een schetsontwerp van de verschillende types © NU Architectuuratelier
De as van de Engelselei, die in 2018 wordt heraanlegd door het district, kan voor voetgangers en fietsers veel Borgerhoutse sport- en cultuurplekken verbinden en via de spoortunnels de verbinding maken met de vernieuwde fietspaden langs de Singel.
Ook de volledige gevel van het spoorweggewelf wordt in 2018 gereinigd en monumentaal verlicht, net zoals de open bogen naar de Singel. De bogen aan het Luitenant Naeyaertplein richt AG VESPA in met speeltoestellen en zitbanken.
Het district verfrist in 2018 de groenzone achter het dienstencentrum De Fontein en zorgt voor een doorlopend pad dat de twee stukken Engelselei verbindt.
Aansluitend op de renovatie van de centers, legt het district de Engelselei aan in twee fases. De eerste 19 centers krijgen in 2018 een nieuwe straat. De volgende 20 centers in 2019 – 2020.
AG VESPA coördineert de ontwikkeling van de centers, in nauwe samenwerking met Infrabel, de eigenaar van de spoorweginfrastructuur. Het ontwerp is van NU Architectuuratelier. Artgineering deed het voorbereidend onderzoek naar de potentiële renovatie van de centers. De renovatie van de centers wordt grotendeels gesubsidieerd door het Vlaamse Stadsvernieuwingsfonds. Dat fonds schenkt subsidies aan projecten die een ingrijpende vernieuwing betekenen voor een bepaald stadsdeel en trekt voor dit project 3,5 miljoen euro uit waardoor de uitvoering ervan mogelijk wordt.