De site van de Rode Poort hoorde bij een omvangrijk plan om de stad adequaat te verdedigen en de waterhuishouding af te stemmen op de toenmalige noden. De site bestaat uit een poort, een brug, een houwer (een waterreservoir voor drinkwater), een volledig bastion en een halfbastion. De archeologische dienst heeft in juli 2017 opgravingen uitgevoerd naar deze 16de-eeuwse site .
In het kader van project Noorderlijn worden de noorderleien heraangelegd. Tijdens de werken was archeologisch onderzoek gepland op de Italiëlei tussen Tunnelplaats en Paardenmarkt.
De werken voor de Noorderlijn doorkruisen de massieven van de bastions. Deze muren worden tijdens de werken archeologisch onderzocht en opgemeten.
De omgeving van de Rode Poort kreeg de bescherming van een bastion en een halfbastion. Het halfbastion lag bij de poort zelf aan de Paardenmarkt. Het bastion lag aan de Tunnelplaats, waar ook de Houwer van de brouwersgilde liep. Dit was een afgesloten bassin in de vestinggracht, gevoed met zoet water uit de rivier Schijn. Dit water werd via de Brouwerskelder en de Brouwersbuis tot aan het Waterhuis gebracht.
De naam ‘Rode Poort’ zou te verklaren zijn als ‘het roden’ of ‘rooien’ van bomen of een bos die het gebied geschikt zouden maken voor akkerbouw, wegen- en dijkenaanleg. Andere voorbeelden zijn de ‘rooden dyck’ buiten de poort en de ‘rooden steenwech’, later de Oudesteenweg.
De eerste Rode Poort werd gebouwd in 1313, bij de vierde stadsuitbreiding (1315-1410). Het was een hoge, monumentale wachttoren aan de Paardenmarkt. Bij de bouw van de Spaanse Omwalling werd in 1550 een tweede poort gebouwd in Renaissancestijl.
De torenpoort werd afgebroken in 1818, de andere poort in 1865. Ze werd ook Bergpoort genoemd omdat ze toegang gaf tot de verkeersader naar Bergen-op-Zoom.
Het bastion van de Rode Poort werd extra beveiligd door de aanwezigheid van een halfbastion in het zuiden. Zo kon een aanval op deze brug extra geflankeerd worden door zuidelijk opgesteld geschut. Het noorden werd geflankeerd door het volledige bastion. De brug werd aangelegd over de gracht en liep in een boog naar de poort. Aan de oeverwal werd een ophaalbrug geplaatst.
Op deze luchtopname van de opgravingen in januari 2018 zien we het halfbastion Rode Poort, gelegen op de Italiëlei tussen Paardenmarkt en Tunnelplaats. Aan de noordelijke bocht van het halfbastion is een monumentaal uitgewerkte piramide aangebracht ter versteviging en verfraaiing van het halfbastion. Tegen de piramide werd in een latere fase een scheidingsmuur of Oudaan gebouwd, die verder naar het noorden aansluit bij een pijler van de Rode Poortbrug. Volgens archiefbronnen werd de muur in de 17 de eeuw gebouwd om ‘een vuile hoek’ in de gracht af te sluiten.
De Houwer van de Brouwersgilde was een afgesloten bassin in de vestinggracht, gevoed met zoet water uit de rivier Schijn via de Dambruggevaart (gegraven tussen 1486-1491). Het reservoir werd in de 17de eeuw gegraven met het oog op de bevoorrading van de brouwerijen, ververijen, blekerijen en de particuliere woningen van de Nieuwstad.
Het water werd via het bassin en via twee spuigaten door de omwalling naar de Brouwerskelder onder de Tunnelplaats (vroeger Cruyphol) gebracht. Het bassin werd door een keermuur afgeschermd van de gracht. Via de Brouwersbuis werd het water tot aan het Waterhuys (of Brouwershuis) in de Adriaan Brouwerstraat gebracht om van daaruit verdeeld te worden over de Nieuwstad.
In 1702 werd de Brouwersbuis verbonden met de stadsriool door middel van een houten riool dwars door de Houwer. Hierdoor was de rol van de Houwer als watervoorraad afgelopen.