Waarom dit project?

Stadsvernieuwing heeft zich de afgelopen 20 jaar vooral in de historische binnenstad afgespeeld. De tijd is aangebroken om ook naar het gebied buiten de Ring te kijken. De kenmerken van deze plek zijn zeer verschillend ten opzichte van de binnenstad: het is er nog groener, het zijn vooral woonwijken die na de Tweede Wereldoorlog zijn gebouwd of industriëlere terreinen die leeg komen te staan. Stedenbouwkundigen staan hier voor een grote uitdaging, omdat er nog geen modellen bestaan over hoe stadsontwikkeling hier het best verloopt. Wat ze wel weten is dat er een nood is aan meer kwalitatieve woningen, voorzieningen zoals scholen en bijkomende werkplekken. Om tegelijkertijd de kwaliteiten zoals de openheid en het groene karakter te behouden, zal er verdicht moeten worden.

De rol van de stad is ook gewijzigd. Waar ze in de historische kern of 19de eeuwse gordel nog grondeigendom heeft, is het eigenaarschap in de 20ste eeuwse gordel versnipperd onder meerdere eigenaars.

Labo XX - uitgesproken als 'labo twintig' - is de naam van het onderzoek dat de stad uitvoert om zicht te krijgen op de concrete situatie en nieuwe modellen te ontwikkelen.

Wat gebeurt er?

Het verdichtings- en stadsvernieuwingsonderzoek was een groot onderzoek over een complex thema, waar verschillende sectoren, beleidsdomeinen en thema’s elkaar ontmoetten. Dit werd op een geïntegreerde manier aangepakt. Het proces zal blijven veranderen en groeien om het einddoel te bereiken, zijnde: komen tot een gedragen visie en actieplan.

Labo XX is gegroeid uit twee voorstudies naar verdichting en stadsvernieuwing:

• Analyse van de stadsregio door het team 'Ontwerpend Onderzoek' van de stad. Hierbij werd de historische groei van de stadsregio onderzocht en wat hiervan aan de oorsprong lag. Ze bevat kaart- en fotomateriaal van de stad en haar omgeving om de ruimtelijke structuur van de stadsregio beter te begrijpen.
• Data-analyse van de Antwerpse regio . Dit is een statistische en geografische analyse aan de hand van het Geografisch InformatieSysteem (GIS) van Antwerpen en de stadsregio, uitgevoerd door het team 'Omgevingsanalyse' van de stad.

Vier externe ontwerpteams - Buur, Palmbout urban planners, Maat ontwerpers en 51N4E - geven vorm aan Labo XX. Ze trekken het onderzoek open en benaderden het gebied en de opdracht elk vanuit hun invalshoek. De hogere mate van vrijheid die ontwerpend onderzoek biedt, kwam de creativiteit en de snelheid van visievorming ten goede. De inzichten en resultaten hebben nog steeds een grote impact op het debat van vandaag. .

De drie uitgangspunten geven de richting van Labo XX aan:

• nieuwe bewoners betekenen nieuwe potenties voor de stad. Vernieuwen door verdichting veronderstelt een intelligente valorisatiestrategie die marktwaarde capteert en hiermee maatschappelijke stedelijke baten realiseert. Verdichting is op dat moment een middel en geen doel en vraagt een meerwaardecreatie bij elke verdichtingsproject. We gebruiken de verdichtingsopgave om nieuwe kwalitatieve vormen van stedelijkheid te verkrijgen in de 20 ste -eeuwse gordel;
• de bebouwde en onbebouwde voorzieningengraad blijft minstens even hoog als vandaag en moet waar mogelijk versterkt worden. Dit betekent dat we niet alleen inzetten op bijkomende woningen, maar tegelijkertijd op bijkomende voorzieningen en werkplekken. Door bewust in te zetten op een mix van functies kunnen tevens specifieke profielen en plekken met een eigen identiteit gedefinieerd worden in de 20 ste -eeuwse gordel. Door eveneens in te zetten op voorzieningen zoals warmtenetten, openbaar vervoer, fiets- of autodelen kan vernieuwen door verdichten tevens een doorbraakscenario worden naar een meer duurzame stad;
• om de bevolkingstoename op te vangen, gaan we voluit voor reconversie van het bestaande stedelijke weefsel. We zetten in eerste instantie in op hergebruik van bestaande (leegstaande) gebouwen, onbebouwde percelen en ‘brownfields’. Bovendien zetten we maximaal in op stapelen en meervoudig ruimtegebruik om de bestaande bebouwing op weloverwogen plaatsen te verdichten. In eerste instantie worden daarom geen bijkomende gebieden aangesneden. De open ruimte wordt immers vandaar gezien als de belangrijkste identiteitsdrager en kwaliteit van het gebied.

Labo XX wordt daarna gevolgd door een haalbaarheidsstudie waar gezocht wordt naar de instrumenten om deze bijkomende bebouwing uit te voeren en te begeleiden. Hier worden de juridische, fiscale en financiële en bouwtechnische aspecten van bouwen in de stad onderzocht.

Tijdens de Week van de Dialoog werden burgers uitgenodigd om mee na te denken over de 'stad van morgen'. De resultaten van de verschillende gesprekstafels werden gebundeld in de brochure: .

Op de startdag werd het opzet van de verdichtingsstudie Labo XX en de specifieke situatie van de stad Antwerpen toegelicht. Een vergelijking van de structuur van de Antwerpse 20ste-eeuwse gordel met bebouwingspatronen in drie buitenlandse steden en concrete voorbeelden van verdichting, ruimte delen en cohousing, vormden input en inspiratie voor de tafelgesprekken in de namiddag.

Op 24 november 2014 opende het vakcongres Labo XX in de De Singel. Hierdoor werden de resultaten gedeeld met bewoners en geïnteresseerden.

Wie werkt eraan mee?

Het onderzoek werd in opdracht van de stad Antwerpen opgestart. De stad nam 4 onderzoeksteam onder de arm. De vier ontwerpteams rond BUUR, Palmbout urban planners, Maat ontwerpers en 51N4E benaderden het gebied en de opdracht elk vanuit een eigen invalshoek. Het debat hierrond wordt verder gevoerd en gevoed vanuit de verschillende voorstellen van de vier ontwerpteams.