In Deurne, vlakbij het Boekenbergpark, ligt één van de architecturale parels van Antwerpen: de Unitas-tuinwijk. Stad Antwerpen stelde een beheersplan op om dit uniek geheel beter te bewaren. Het plan geeft concrete richtlijnen voor onderhoudswerkzaamheden of herstellingen, met de bedoeling het karakteristieke uitzicht te vrijwaren of te versterken. Het beheersplan treedt vanaf 3 april 2018 in werking.
Tuinwijken: nieuwe sociale stedenbouw
Deurne onderging na Wereldoorlog I een grote ruimtelijke transformatie. Mede onder druk van een stijgende bevolkingstoename was de vraag groot naar nieuwe woningen. Tuinwijken stonden voor een nieuwe specifieke vorm van Europese sociale stedenbouw die vanaf de jaren 20 tot stand kwam. Ze moesten een alternatief bieden voor de verpauperde arbeiderswoningen. De Unitas-tuinwijk was de eerste grote opdracht van architect Eduard Van Steenbergen. Hij werkte van 1923 tot 1932 aan dit project. De Unitas-tuinwijk is één van de hoogtepunten van de tuinwijkarchitectuur in Vlaanderen.
Van Steenbergen zag en bouwde de wijk als één geheel. Zowel de ruimtelijke structuur, het groen, de architectuur als het interieur zijn op elkaar afgestemd. De woningen van de Unitas-tuinwijk hebben een verfijnde architectuur en grote erfgoedwaarde. Samen met de perspectiefzichten in de straten, de pleinen, de doorzichten tussen de woningen, de tuinen, enzovoort, zorgen ze voor een samenhangend geheel. Sinds 1982 is de wijk beschermd als stadsgezicht. De woningen, tuinen, pleintjes, hagen, bomen, straatinrichting,... vormen allemaal waardevolle erfgoedelementen van het stadsgezicht. De architecturale en omgevingskwaliteiten van de wijk zijn tot op de dag van vandaag vrij goed bewaard gebleven. Hier en daar zijn de oorspronkelijke concepten van eenheid, harmonie en collectiviteit helaas (deels) verloren gegaan. Die evolutie willen we tegengaan en waar mogelijk ongedaan maken met een beheersplan.
Door de ruimtelijke en architecturale kwaliteiten is de tuinwijk erg populair bij haar bewoners en potentiële kopers. Men wil de woningen dan ook vaak aanpassen aan de huidige normen en eisen voor comfort, veiligheid, functionaliteit en energieverbruik. Jammer genoeg hebben deze aanpassingen en verbouwingen het verlies aan authenticiteit en eenheid in de hand gewerkt.
Een beheersplan is een document dat de ambities op lange termijn vastlegt voor erfgoed, erfgoedlandschappen en stadsgezichten. Het omschrijft onder meer welke werkzaamheden waar en wanneer nodig zijn. Het beheersplan voor Unitas-tuinwijk zal dus een toekomstvisie voor de wijk bevatten. Daarnaast beschrijft het concrete werken, maatregelen en handelingen om de erfgoedwaarden van de buurt in stand te houden, te verbeteren of te versterken.
Onderdelen van het beheersplan:
Het beheersplan omvat een duidelijke langetermijnvisie over de ontwikkeling van de Unitas-tuinwijk voor de komende 20 jaar. Het beheersplan Unitas-tuinwijk zal zowel voor de adviesverlenende overheden als de bewoners een houvast en leidraad zijn bij de instandhouding en ontwikkeling van de wijk. Bovendien kunnen de eigenaars/bewoners na de goedkeuring van het beheersplan aanspraak maken op een premie van de Vlaamse overheid.
Het architectenbureau Erfgoed & Visie stelde het beheersplan mee op. Het agentschap Onroerend Erfgoed (Vlaamse overheid) zorgde voor inhoudelijke en financiële ondersteuning. Het district Deurne en de bewoners van de Unitas-tuinwijk werden betrokken.