Deze website maakt gebruik van cookies om je ervaring te verbeteren.
Kan je niet wachten op het festivaljaar 'Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert' dan zijn er voldoende plekken en plekjes in het centrum van Antwerpen waar je de 17de-eeuwse barok nog in al zijn glorie ziet. Bekende, minder bekende en soms totaal onbekende plaatsen. Ga op ontdekking! Op zoek naar de sporen van barok in de stad.
De Antwerpse Grote Markt is een heerlijke les in bouwstijlen: de hemelhoge kathedraaltoren is gotisch, de gevel van het stadhuis zuivere renaissance. Huis Rodenborg uit 1644 (nr. 44) straalt barok uit. Weet wel dat de trotse huizen vaak reconstructies zijn uit de 19de eeuw, in oudere stijlen. Maar de west- en noordkant zien er ongeveer uit zoals in Rubens’ 17de eeuw. Tip: Het Huis van Spaengien (nr. 7) was in Rubens’ tijd het huis van het Sint-Lucasgilde, de beroepsvereniging van kunstenaars. Hier kwamen alle grote barokmeesters over de vloer.
Je lijkt wel in Italië op dit charmante pleintje. Van de barokke Sint-Carolus Borromeuskerk zei men in Rubens’ tijd alvast dat het ‘een hemel op aarde’ was. Vroeger heette het plein ‘Jezuïetenplein’. De gebouwen eromheen, ook de kerk, zijn door de jezuïeten opgetrokken. De paters gebruikten gretig de dynamische barok om hun boodschap over het ware geloof te brengen. Tip: de Hendrik Consciencebibliotheek, in een van de gebouwen, bezit veel 17de-eeuwse boeken met een barokke lay-out. In Rubens’ tijd vergaderde daar de ‘Maria Broederschap van Gehuwde Mannen’. Daar was hij lid van, zoals vele belangrijke Antwerpenaren.
Tip: Keizers- of Sint-Annakapel Deze kapel is een gotisch gebouw, maar haar portaal is zuivere barok. En vooral: in het interieur is het volop 17de eeuw, zoals bij veel van het meubilair. Een aantal schilderijen zijn ‘in de sfeer van’ Rubens en Van Dyck. De Antwerpse barokmeesters oefenden nog lang grote invloed uit op Vlaamse schilders. Waardoor de barok bleef duren…
Trendy: zo kun je de Keizerstraat in de 17de eeuw wel noemen. Die sfeer is gebleven dankzij de mooie gevels van toen. De huizen waren eigendom van handelaren, bankiers, politici en goed boerende kunstenaars. Je kunt het je al kuierend perfect voorstellen…Nr. 9 is een barok patriciërshuis uit 1647, een van de allermooiste van Antwerpen, met een bladgouden poort en prachtig beeldhouwwerk. De schoonzus van Rubens woonde er een tijd. ‘Huis Delbeke’ heet het nu, naar de minister die het rond 1900 verwierf.
Van 1603 tot 1640 was dit het huis van burgemeester Nicolaas Rockox en zijn vrouw in de Keizerstraat. Het is nu een museum. Het ‘museumhuis’ (met tuin!) bevat een uitgelezen collectie met veel barokke kunst, ook van de grote namen. De collectie is samengesteld in de geest van Rockox zelf. Tip: let op de zogenaamde ‘cantooren’, prachtige pronkmeubelen waarvoor Antwerpen in de 17de eeuw over heel Europa bekendstond.
Tip: Frans Snijders, schilder van stillevens en vaste medewerker van Rubens, was Rockox' rechterbuurman. De poort van zijn huis is nog 17de-eeuws. Het portaal van het Snijders&Rockoxhuis zelf lijkt barok, maar dateert uit 1918. Het is neobarok.
Weinig mensen kennen dit stukje 17de-eeuws erfgoed vlak bij de Meir, verborgen achter een gesloten straatgevel. Je vermoedt niet wat voor een prachtige vroege barokgevel en groene binnentuin zich daarachter bevinden. Het zijn sporen van het 17de-eeuwse hof. Nu bevindt zich hier een studiecentrum, het Rubenianum. Tip: Rubens’ beroemde De kruisafneming in de kathedraal was een bestelling van de gebruikers van dit hof, de kolveniersgilde. Rubens was hun buur. Een deel van de prijs betaalden zij door de hoge tuinmuur te bouwen die je nog altijd kunt zien.
Antwerpens grootste museum is momenteel gesloten voor een ingrijpende verbouwing en uitbreiding. In 2019 gaat het open. Dan moet je absoluut gaan kijken. De collectie telt meer dan twintig barokke werken van Rubens, en verder ook werk van Van Dyck, Jordaens en andere meesters. Veel komt uit (verdwenen) Antwerpse kerken en abdijen. Tip: acht monumentale schilderijen uit de collectie van het museum – niet allemaal barok – schitteren tot aan de heropening op de plek waarvoor ze ook gemaakt zijn: de kathedraal, een niet te missen spektakel!
Het Maagdenhuis was vanaf de 16de eeuw een weeshuis voor meisjes. Nu is het een museum. En de collectie bevat flink wat barokke werken en objecten. Tip: vlakbij ligt het Elisabethziekenhuis. Daar staat nog de Onze-Lieve-Vrouwekapel. In haar interieur ontdek je prachtige barokke kunst en meubilair. De kapel zelf is gotisch. In het ziekenhuiscomplex kun je nog wel meer barokke ontdekkingen doen…
Overal in de Antwerpse binnenstad zul je op hoekhuizen en aan ‘gewone’ gevels Mariabeelden zien, van eenvoudig tot heel chique. Maria speelde een heel belangrijke rol in de baroktijd: zij werd meer en meer voorgesteld als een vrouw van vlees en bloed. Maar Maria was toen al eeuwen de patrones van Antwerpen. Opgepast: van de ongeveer 160 Mariabeelden in het centrum is maar een tiental uit de 17de eeuw.
Zoals het Rubenshuis en het Rockoxhuis is dit een schitterend, overwegend 17de-eeuws complex van welgestelde Antwerpenaren. Wie in dit museum de binnenplaats bezoekt, belandt in 1639. Toen al zag het eruit zoals nu. Voor de barok moet je binnen zijn, met prachtige kamers, kunstwerken en zeker ook de boekencollectie: want ook de lay-out van boeken kon barok zijn. Zelfs Rubens maakte ontwerpen voor titelpagina’s. Tip: de drie prachthuizen hebben alle drie een prachttuin. Dat was voor de bewoners erg belangrijk. De gereconstrueerde tuinen zijn heerlijke rustplekjes midden in de stad.
Hoezo? Antwerpens gotische trots in een verhaal over barok? Jazeker, maar vooral om wat je in het interieur ziet. Veel van de meubels komen uit andere barokke kerken. Ze zijn hier in de 19de eeuw beland. En er zijn natuurlijk de kunstwerken, met onder meer befaamde werken van Rubens: De kruisafneming , De kruisoprichting en De tenhemelopneming van Maria . Pure, indrukwekkende barok.
Natuurlijk moet je voor barokke kunst naar Rubens’ huis, waar de prachtcollectie almaar groter wordt. Maar ook voor barokke architectuur is dit een place to be . Sommige onderdelen zijn nog authentiek, zoals de portiek met haar drie bogen en het paviljoentje in de tuin. Dat zie je al liggen van bij de toegangspoort. Dat was ook Rubens’ bedoeling. Hij ontwierp zelf het deel van het huis met de ateliers én ook de tuin. In zijn atelier werkte hij met zijn leerlingen en assistenten.
In de Sint-Andrieskerk zie je wat we bij veel kerken zien: het gebouw is gotisch – behalve hier de barokke toren – en het interieur is grotendeels barok en 17de-eeuws. Er zijn echte blikvangers, zoals het monument voor de Schotse koningin Mary Stuart uit 1620, het prachtige hoogaltaar, schilderijen, het koorgestoelte, een witmarmeren Petrusbeeld van Artus Quellinus I…
Deze barokke kerk uit 1615-1618 behoorde tot het rijke (verdwenen) augustijnenklooster. De kosten voor de bouw werden betaald door niemand minder dan de aartshertogen Albrecht en Isabella. Rubens, Van Dyck en Jordaens maakten werken voor de kerk (nu in het KMSKA). In de prachtige ruimte kun je concerten bijwonen.
Tip: in deze buurt (Everdijstraat) woonden nogal wat kunstenaars. Een aantal huizen dateert nog deels van begin 17de eeuw. Zo verbleef in nr. 13 de schilder Adriaen Brouwer, die door Rubens erg werd bewonderd.
Tip: waar nu Kammenstraat nummer 51 is, springt een barokportaal in het oog. Dat was de ingang van een (verdwenen) klooster waar men prostituees opving. De beelden zijn reconstructies uit 1931-1932.
Als je je bij ‘barok’ iets voorstelt, is het een gevel zoals van deze ‘marmeren tempel’: druk, dynamisch, monumentale beelden… De jezuïeten bouwden de kerk rond 1620. Rubens werkte daar intens aan mee. Ook binnen voel je de barok, ondanks brand, plunderingen en herinrichtingen. Barok wil indruk maken. Dat lukt hier wonderwel. Kijk bijvoorbeeld naar het hoogaltaar, dat nog oorspronkelijk is, en bezoek de Onze-Lieve-Vrouwekapel.
Tip: onlangs keerde Rubens’ schilderij De terugkeer van de Heilige Familie uit New York terug naar de plek waarvoor het is gemaakt, na 220 jaar!
Aan deze kerk is meer dan 150 jaar gebouwd, van 1491 tot 1656! Ze bezit een van de rijkste kunstcollectie van de stad. Dat komt omdat het een kerk van welgestelde burgers was en omdat ze tijdens de Franse Revolutie gespaard bleef. Het interieur is weelderig barok, met maar liefst 23 altaren en meer dan honderd soorten marmer! Je ziet werk van grote Antwerpse barokkunstenaars én Rubens ligt er begraven, als parochiaan van Sint-Jacobs.
Het interieur van de Sint-Pauluskerk – een barok juweel in een gotisch gebouw – behoort tot de indrukwekkendste in Vlaanderen. Even ademhalen: de barokaltaren, het orgel en het bewerkte meubilair, de meer dan tweehonderd beeldhouwwerken, de meer dan vijftig schilderijen, vaak van grote Antwerpse namen… En heel bijzonder: een reeks van 15 schilderijen is speciaal voor deze kerk gemaakt en hangt er nog! Dat is zeldzaam. Rubens coördineerde de reeks en werkte samen met zijn Antwerpse collega’s, onder wie Van Dyck en Jordaens.
Tip: een gotisch gebouw? De toren is barok. De oude werd na een brand in 1679 vervangen.
Tip: vergeet de calvarieberg uit de 18de eeuw naast de kerk niet, op de hoek van de Veemarkt met de Zwartzustersstraat. Aan deze kunstmatige heuvel met meer dan zestig beelden hebben twee dominicanen een halve eeuw gewerkt.
Je zou het op deze plek niet verwachten maar ook in het eind-19de-eeuwse Zuidkwartier zijn de barok en Rubens present. Op de Gillisplaats staat de Coninckspoort, een ontwerp van ‘architect’ Rubens uit 1624. Hij maakte ze als stadspoort bij het water, maar in 1933 verhuisde ze naar hier.